*"चुल्हा"*
*********
*......नानाभाऊ माळी*
भाऊ-बहिणीस्वन!
*'चुल्हा बठ्ठा इस्तूलें दाबी,*
*उब्या ..वर काढस!*
*तीन टेकडास्वर भांडाले*
*चुल्हा इस्तू धाडस!*
*धपी-धपी तपी-तपी,*
*लाल व्हयी तावा रडस!*
*शेकी-सुकी चटका लिं,*
*भाकर मधम्हा मोडस!'*
*चुलं!...चुल्हा!!हाऊ मराठी,हिंदी* *आनी अहिरानीं भाषानां काला मोडेल* *'सबद' से..आसं माले वाटस* *!बठ्ठा उब्या कोंडीस्नि नेम्मंन वरनां भांडाले* *तापाडस,धपाडस,चटकाडस आशी कुंभार दादांनी बनायेल माटीनं भुंजेल* *न्यामिंन निं वस्तूलें.. 'चुल्हा' म्हंतस!!*
*सोतां 'चु'प ऱ्हायी!'ला'ल लाल व्हयी* *दुन्यांलें जगाडस!...त्यालें* *चुलां..चुल्हा म्हंतस!*
चुल्हा!!..खान्देश कन्या!खान्देश रत्न!आनी अहिरानींना डंका आक्खा महाराष्ट्राम्हा ज्यासनी वाजाडा!सवसारनिं व्याख्या न्यामिनी सोफी करी दखाडी!...!हातले तावानां चटका लेवाबिगर गरम भाकर भेटत नही!आसं जगदुन्यालें सवसारनं तत्वज्ञान सांगणारी माय!डोया उघाडनारी माय!...बहिणाबाई चौधरी यासना तावांनां हाऊ 'चुल्हा' से!
*बयतंन चुल्हालें समिधा देस!अग्नी* *देस!पेटीपेटी भडकेल उब्या* *तावालें तपाडस!हुनीहुनी* *भाकरी शेकस!भाकरी शेकान येलें* *हातलें चटका देश!आपला* *सवसार चटका बठी-बठी*
*मव्हरे सरकत ऱ्हास!माय बहिणाबाई* *चौधरी यासना तत्वज्ञान नं शास्तर*
*समाजनां डोया उघडास!सत्य दखाडस...*
भाऊ-बहिणीस्वन!
*निवृत्ती ज्ञानदेव सोपान मुक्ताबाई! या* *च्यारी भाऊ बहिनलें* *(मांडे) पुरनपोयी खावानी व्हती* *!पुरनपोयी शेकागुंता ज्ञानेश्वर महाराजनिं सोतांनी पाटनां* *'चुल्हा' कया व्हता* *!मुक्ताबाईनी मंग गणज* *पुरनपोया शेक्या*
*व्हत्यात!*
'चुल्हा' मनम्हानां काया इचार बायेस!काही लोके ते मोके सांगतस,'तू बोलू नको!तुंन्ह बोलनं चुल्हाम्हा जाऊ दे तथ! मी सांगस ते आयेक!'आपुन दुसरानां इचार कायम चुल्हाम्हा टाकानंमांगे ऱ्हातसं!चुल्हा काये बायेस!धव्य भी बायेस!चुल्हा आग काढत ऱ्हास!दुन्यांनां चांगलांगुंता!उब्या भुक्या पोटलें व्हाडत ऱ्हास!पोट जगाडत ऱ्हास!चुल्हा नवं-नवं करी व्हाडत ऱ्हास!
भाऊ-बहिणीस्वन!
*धाकल्पने मायबाप कायम कपाशीन्या* *सोट्या!वखरायेल* *वावरम्हातून...जुवारी बाजरीनां धसे* *आनालें सांगेत!भलती जीवर* *ये!पन त्यांशिवाय जेवालें भेटे* *नहीं!पोटनिं आग थंडी कारांगुंता* *चुल्हालें खावाले बयतंन* *लागे! घरंनां आंधारी* *खोलीमाँ बठ्ठ बयतंन टाकेल ऱ्हाये* *!पयांन्या सोट्या!धसे!गवऱ्या* *!एखादं दुसरं निमनं लाकूड खोलीमा टाकेल ऱ्हाये!*
चुल्हानां उब्या बठ्ठा जंगलें खायी ग्या!चुल्हानिं भुक वाढतं ऱ्हायंनी!मयानां बांधवरनां जुना निम,चीच,वड,पिप्पयनां जुना झाडे खायी ग्या!बायी ग्या!मंग मव्हरे जुवारी,बाजरीनां धसे आनी पयांनी सोटीस्वर चूल्हा आंम्हनं पोट भागाडालें लाग्ना!तीन थानानां चुल्हानी सोताना पोटमा बट्ठी दुनिया बायी टाकी!राख करी टाकी!खायी टाकी!
*'आग पोटनि चुल्हा,*
*घर-घर भागाडस!*
*उब्या व्हई व्हई,*
*चुल्हा दुन्यालें जगाडस!*
*बायी बायी बयतनं*
*सूर्य नवा उगाडस*
*पोतारी पातारी भांनसीन*
*चुल्हालें सजाडस!*
*भुक्यासनी आग मिटागुंता*
*चुल्हा सत्ता गाजाडस!'*
*चुल्हा आग से!धग से!मनोमननिं रग* *से!कोल्ल बायेस!वल्ल भी* *बायेस!कोल्ली शेननिं पोहोटी बायेस* *!बयतंन बायेस!जे बयासारखं से ते बठ्ठ बायेस!घरलें जगाडांगुंता* *सोतां बयेस!* *चुल्हा बयतां बयतां घरन्हा गव्हरालें* *वायेस!बयतां बयतां* *दुन्याले हूनहुन!ताजी-ताजी भूक* *भागाडी बयेस!मांगे सोतां राख व्हत ऱ्हास!*
चुल्हा सूर्य देवनं रूप से!म्हणीस्नि सयपाकन्हा पहिले त्याले पूजतस!ववायतस!हायेद-कुकु!तांदुई लावतस!हायी पिढीजात चालत यी ऱ्हायनं!खेडा-पाडा!माय-बापड्या जवंलुंग सेतीस तंवलुंग खान्देशनं हायी धन जित्त ऱ्हायी!धवी माटी भांसींन पोतारत ऱ्हायी!बोखलं पोतारत ऱ्हायी!
भाऊ-बहिणी स्वन!
*धवी माटीनी पोतारेलं भानसींन वर* *हुन्याहुन्या भाकऱ्या हुब्या* *ऱ्हातीस!चुल्हा उब्यानां पिस्टा पसारी* *तवानंखालतीनं हासत* *ऱ्हास!भाकऱ्या शेकात ऱ्हातीस!मंग*
*एक एक भाकर टोपलीमाँ रचात* *ऱ्हायेत!जीव वती पिट मयी माय* *भाकऱ्या ऱ्हादंत ऱ्हाये!माय टोपलीमाँ* *वरथीन भाते नहीं ते मंग* *धुडकं नेम्मंन झाकत ऱ्हाये* *!तावावर उलथनीवरी भाकर* *उलटी-सुलटी करी शेकायेत ऱ्हाये* *!त्याचं उलतनीवरी बयेलं* *बयतंन नी राख चुल्हानं मव्हरे येत* *ऱ्हाये!*
*चुल्हा बयेत ऱ्हाये!सयपाक व्हत* *ऱ्हाये!ऱ्हायेल कोयसानी धगम्हा* *दादरनां पापडे! जुवारीनां* *पापडे!उडीदनां पापडे* *भुंजायेत ऱ्हायेत!ऱ्हायेलं* *सूयेलं कोयसावर बोघोनीम्हा बकरीनं* *दूध उकयेत ऱ्हाये! चुल्हामा* *कोयसा थंड व्हत ऱ्हाये* *!धिरे-धिरे त्यांवर पानी* *शिपडाये!रातलें त्या दिंनपुरता चूल्हा* *शांत व्हयी जायें!चुल्हा निजी जाये!*
मन्ह लगीन व्हयन तव्हय आनी पोऱ्यांनं लगीन व्हयन तव्हय!.. कुंभार दादाकडथिन नवा चुल्हा आना व्हता!नेम्मंन शास्तर परमाने पूजा करी व्हती कुकु-तांदुई लावा व्हता!तेलनं पाड व्हतं!लगीनलें येल बठ्या वऱ्हाडनीस्नि चुल्हानां तेलंन पाडानां गाना म्हणा व्हतात ,' चुल्हा म्हने मी चूल देव!चुल्हा चंदन चपाटी.....!'मव्हरे तेलंन पडतं ऱ्हायेनं!बहिणीस्न कितलं पाठ ऱ्हास दखाना तुम्हींन!पिढ्यानपिढया या परंपरा तोंडीं चालत यी ऱ्हान्यात!गाना म्हणी ऱ्हायंन्यात!म्हणीसनी चुल्हा खेडा-पाडास्मा जिवत से!
*लगीन नां वऱ्हाडी मुकल्या व्हत्यात* *!हायेदना दिन गलीम्हाचं* *चुलांगनं खंद व्हत मोठया* *कढाया!बोघनां चुलांगनवर* *चढायेल व्हतात!चुलांगनम्हा लाकडे बयी ऱ्हायंतात* *!वरण,भाजी उकइं ऱ्हायंती!चुलांगन एक 'चुल्हाचं' से!* *चुलांगेन घरम्हानां चुलाथिन चार पट मोठी ऱ्हास!*
*तठे एक चारीनं खोल खड्ड खंदेल* *ऱ्हास!चारपट आगीन,उब्यानी* *धग भडभड करत ऱ्हास आशी हायी चुलांगेन ऱ्हास!*
तर... लगीन व्हवावर सासुरवाडीलें चुल्हालें पाय लावालें गयथुत!काय थाट व्हता तव्हय जवाइंनां!चांगलां भारी सैपाक करेल व्हता!गोड-धोड खायी जीव गरायी गायथा!चुल्हा गरमा गरम घट्ट दूधनां 'च्या' पाजत ऱ्हास!
भाऊ-बहिणीस्वन!
*आग व्हई!उब्या व्हई!एकोट्या व्हई* *!तावा व्हई!पोटनी आग* *भागाडी ऱ्हास!तो धग धगता चुल्हा ऱ्हास!*
*माय.... माटीन्हा पायाम्हा!* *लाकुडनं पायांम्हा जुवारीनं! बाजारीनं* *पीठ मयी-मयीस्नि थापी-थूपी एकोटिवर भाकर शेकत* *ऱ्हाये!भाकर भुंजाडत ऱ्हाये!चुल्हानां तावावर शेकेल भाकर* *कासानी थाटीम्हा मोडी-माडी पित्तयन्हा बोघनामानी शाक* *चायटीव्हरी वती!..मोडेल काला कुस्करी-कास्करी हुनहुन गयाना* *नयाम्हा उतरत ऱ्हाये!तव्हय अन्नपूर्णा मायन्हा उपकार हिरदयथिन* *मानत ऱ्हाउत!कव्हय मव्हय एखादी व्हवु-बेटीनं सासूनंजोडे* *उन-धुनं निंघे!व्हवू मांगे संतापम्हा पाये फोडी टाके!माटीनं* *पाये फुटी जाये!आशाचं संताप जिरतं ऱ्हाये!मव्हरे मंग* *लाकुडनां पाये उन!ते भी संतापम्हा फुटी जाये!मनमानां दबेल संताप* *!आनी भाकरी रांधी-रांधी चुल्हानां धगनां हुपारा* *घरमान्ह्या वस्तूसवर निंघत ऱ्हाये!तोंड* *संगे भांडा फुटेत!भांडनं मिटत ऱ्हायेतं!..*
ठिक से..!तर...
चुल्हानां तावावरं शेकेल भाकरनिं
चव मी म्हणू....काय गुईचट लागे हो!काला मोडेल भाकरम्हा बकरींनं दूध टाकी खाउत! चुल्हालें बयतनं म्हणीसनी पयांन्ह्या काड्या!सोट्या! चुल्हालें जागे ठेवत ऱ्हायेत!उब्यालें टोकरनी फुकनी जीवत ठेये!फुकनी वल्ल बयतंन फुकीफुकी चुल्हालें परान पुरायेत ऱ्हाये!पिव्या-धव्या धुव्वा घरना सानामाहिन वर वर उडत ऱ्हाये! चुल्हाना उब्या शाक उकायेत ऱ्हाये!भाकर शेकत ऱ्हाये!चुल्हा धगधगतं ऱ्हाये!
*' लावस माया बयी सोतां*
*घर नां लेतस व्हडी सुख!*
*शेकी भुंजी सिजाडी*
*चुल्हा व्हडीलेंस दुःख!*
*सुखनां मांडा खेय चुल्हानिं*
*पोटनिं भागाडस भुक!'*
*भाऊ-बहिणीस्वन!*
*चुल्हा आग वकस!*
*बयतंन फुकस!*
*बठ्ठास्ना पोटे दखस!*
*मंग चुल्हानीं राख दिखस!*
*चुल्हा!.. बयतंन बायी-बायी राख* *करत ऱ्हास!राखमां इस्तूनी धग* *जित्ती ऱ्हास!आपलं जगनं* *चुल्हानंगत से!शेवट मातर राख से* *!मनोस जिंदगीभर चुल्हागंत बयेतं ऱ्हासं!*
सोनांगत कसं लायी! भट्टीम्हा लाल व्हयी जगनं चांगलं ऱ्हास!डाग ऱ्हात नई!सतसील ऱ्हास!..
*'चटकी-चाटकी कस लाया*
*खरं पिव्या सोनालें*
*जीवनिं व्हयनी लाही,*
*लाही आंगनिं*
*कोण दुसन दि चुल्हालें!'*
पन काही लोके बिनकामना दुसरावर बयेतं ऱ्हातसं!उब्यांमायेक बयी-बयी सोतां राख व्हयी जातस!तशी ते राख बठ्ठास्नि व्हत ऱ्हास!पन काहिस्नि राख माथालें लावतस!आनी काहीस्नि राख लाथस्ले लागत ऱ्हास!!
चुल्हा पवितर काम करत ऱ्हास! बठ्ठास्ना पोटे भरत ऱ्हास!मांगे काहिचं उरतं नई भाऊस्वन?
*चूल्हाम्हा आपुन! ... सरगे जायेल* *वाड-वडीलस्ले आगारी* *टाकतस!निव्वदम्हा पुरणपोई,* *कुल्लाया,भज्या,रसी,आंबानां रस नही* *ते मंग खीर ठेवतस!वरथींन* *तुपनिं व्हाडी मोकी-चोकी* *फिरत ऱ्हास!इस्तूवर तुपनां वास चट- चट आवाज करी* *चुल्हाम्हाईन धूर निंघत* *ऱ्हास!तयेल-तुयेल तेल-तूपनां वास!सरगे जायेल* *आत्मास्ले शांती देत ऱ्हास!आशी* *समजूत से!पर लोकलें जायेल* *आत्मा वासनां भुक्या* *ऱ्हातसं!आखाजीलें आसच गोड-धोड* *करत ऱ्हातसं!एखादानं* *डेरगं भरान भी ऱ्हास* *!डोकावर यांय एवालगून चुल्हानां उब्या भडकी ऱ्हास!चुल्हा...* *उब्यावर सोतां बयी-बयी घरनास्ले* *खावालें एक-एक वान देत ऱ्हास!आग व्हयी!उब्या व्हयी!चुल्हा* *पवतीर कामे करत ऱ्हास* *!चूल्हा नई ऱ्हाता ते कसं व्हत??*
*चुल्हालें* *तावा,भोगणं,उलथनं,चिमटा,पाये,परात,रोटपाटलं,मांगे बोखलं यासना* *सिवाय गमतचं नई!*
भाऊ बहिणीस्वन!
समारनी डबुकड्यासनी शाक उकाई-उकाई!भाकर शेकी-शेकी!खानारन्हा मव्हरे जवय थाटी येस!त्या वासना घम-घमाटम्हा बठ्ठ गलींनं भी पोट भरी जास!जेवन करता-करता पोट भरी जास!पन मननिं इच्छा पुरी व्हतं नही!
बयेतंन बयेस!चूल्हा बयेस!पवतीर उब्यानिं धग शाक भाकरीस्मा उतरतं ऱ्हास!जीभलें चटोरी करत ऱ्हास!
भाऊ-बहिणीस्वन!
*धाकल्पने गावनां बाहेर सरकारी मोकी* *जागा व्हती!...पोट भरांगुंता येयेल गरीब दुब्यासन्या पाल* *न्या!...सर्मट न्या झोपडया बांधेल व्हत्या!उंडायामा वारा वांदन* *धडकत ऱ्हाये!पाल सर्मट उडत ऱ्हाये!जीव वर उदार व्हयी लोके* *तठेचं ऱ्हायेत!पोट भुके मरे! पन तग धरी ऱ्हायेत!अर्धी-मर्धी* *झोपडीलें वारं लयी पये! झोपडीम्हा तीन दगडेसना!तीन* *इटासना चुल्हा वल्ल-कोल्ल बयतंन बायी धुक्कय काढत ऱ्हाये* *!बारीक टोकरनी फुकनी वल्ल बयतंनंलें जागे करत ऱ्हाये! धूरम्हा* *माय-बहिणीस्ना डोया वल्ला व्हत ऱ्हाये!करमनां आंसू बयतंनं* *बायेतं ऱ्हाये!वाराम्हा* *चुल्हानां उब्या बोघनाखालें चौमेर* *फिरत ऱ्हाये!चुल्हा कच्च-पक्क* *शिजाडत ऱ्हाये!पोट बायांगुंता* *झोपडामाँ लोके बयेतं ऱ्हायेत!जगत* *ऱ्हायेत!जगणं भोगत ऱ्हायेत!*
भाऊ-बहिणीस्वन!
चुल्हा पोटनां गुरू से!पोट जगनं शिकाडस!पोटम्हा नई ऱ्हायन ते मरन आनी मारनं भी शिकाडस!!नवा मार्ग चुल्हा दखाडस!!चुल्हा जीवननिं लाईन दोरी शिकाडस!
भाऊ-बहिणी स्वन!
*आते बठ्ठ जंगल सरी चालनं* *!मयानां..वावरनां मोठल्ला झाडे आडा* *व्हयी ग्यात!झाडंन तुटी चालनं!जथ-तथ बठ्ठ भूंड-भूंड* *दिखायी ऱ्हायंनं!पानी पडस ते पडस* *!डोक फिरेलनां मायेक चौका-चौका सोडी देस!नई ते मंग* *कोल्ला दुस्काय पडी ऱ्हायंना!*
...धिरे धिरे खेडा-पाडासना चुल्हा थंडा पडी ऱ्हायंनात!गॅसवर सयंपाक व्हयी ऱ्हायना!चुल्हा डोयाथिन दूर जायी ऱ्हायना! भांसीन दिखत नई!धवी माटीनां पोतारा डोयांनी नजरथिन दूर जायी ऱ्हायना!मव्हरे आते चुल्हानं चित्रंचं कागदवर देखालें भेटी!!!
*'चुल्हा हासे उब्या हासे*
*हासे सारं जग!*
अहिराणीनं धन--भाग-०५वा
*"चुल्हा"*
*......नानाभाऊ माळी*
भाऊ-बहिणीस्वन!
*'चुल्हा बठ्ठा इस्तूलें दाबी,*
*उब्या ..वर काढस!*
*तीन टेकडास्वर भांडाले*
*चुल्हा इस्तू धाडस!*
*धपी-धपी तपी-तपी,*
*लाल व्हयी तावा रडस!*
*शेकी-सुकी चटका लिं,*
*भाकर मधम्हा मोडस!'*
*चुलं!...चुल्हा!!हाऊ मराठी,हिंदी* *आनी अहिरानीं भाषानां काला मोडेल* *'सबद' से..आसं माले वाटस* *!बठ्ठा उब्या कोंडीस्नि नेम्मंन वरनां भांडाले* *तापाडस,धपाडस,चटकाडस आशी कुंभार दादांनी बनायेल माटीनं भुंजेल* *न्यामिंन निं वस्तूलें.. 'चुल्हा' म्हंतस!!*
*सोतां 'चु'प ऱ्हायी!'ला'ल लाल व्हयी* *दुन्यांलें जगाडस!...त्यालें* *चुलां..चुल्हा म्हंतस!*
चुल्हा!!..खान्देश कन्या!खान्देश रत्न!आनी अहिरानींना डंका आक्खा महाराष्ट्राम्हा ज्यासनी वाजाडा!सवसारनिं व्याख्या न्यामिनी सोफी करी दखाडी!...!हातले तावानां चटका लेवाबिगर गरम भाकर भेटत नही!आसं जगदुन्यालें सवसारनं तत्वज्ञान सांगणारी माय!डोया उघाडनारी माय!...बहिणाबाई चौधरी यासना तावांनां हाऊ 'चुल्हा' से!
*बयतंन चुल्हालें समिधा देस!अग्नी* *देस!पेटीपेटी भडकेल उब्या* *तावालें तपाडस!हुनीहुनी* *भाकरी शेकस!भाकरी शेकान येलें* *हातलें चटका देश!आपला* *सवसार चटका बठी-बठी*
*मव्हरे सरकत ऱ्हास!माय बहिणाबाई* *चौधरी यासना तत्वज्ञान नं शास्तर*
*समाजनां डोया उघडास!सत्य दखाडस...*
भाऊ-बहिणीस्वन!
*निवृत्ती ज्ञानदेव सोपान मुक्ताबाई! या* *च्यारी भाऊ बहिनलें* *(मांडे) पुरनपोयी खावानी व्हती* *!पुरनपोयी शेकागुंता ज्ञानेश्वर महाराजनिं सोतांनी पाटनां* *'चुल्हा' कया व्हता* *!मुक्ताबाईनी मंग गणज* *पुरनपोया शेक्या*
*व्हत्यात!*
'चुल्हा' मनम्हानां काया इचार बायेस!काही लोके ते मोके सांगतस,'तू बोलू नको!तुंन्ह बोलनं चुल्हाम्हा जाऊ दे तथ! मी सांगस ते आयेक!'आपुन दुसरानां इचार कायम चुल्हाम्हा टाकानंमांगे ऱ्हातसं!चुल्हा काये बायेस!धव्य भी बायेस!चुल्हा आग काढत ऱ्हास!दुन्यांनां चांगलांगुंता!उब्या भुक्या पोटलें व्हाडत ऱ्हास!पोट जगाडत ऱ्हास!चुल्हा नवं-नवं करी व्हाडत ऱ्हास!
भाऊ-बहिणीस्वन!
*धाकल्पने मायबाप कायम कपाशीन्या* *सोट्या!वखरायेल* *वावरम्हातून...जुवारी बाजरीनां धसे* *आनालें सांगेत!भलती जीवर* *ये!पन त्यांशिवाय जेवालें भेटे* *नहीं!पोटनिं आग थंडी कारांगुंता* *चुल्हालें खावाले बयतंन* *लागे! घरंनां आंधारी* *खोलीमाँ बठ्ठ बयतंन टाकेल ऱ्हाये* *!पयांन्या सोट्या!धसे!गवऱ्या* *!एखादं दुसरं निमनं लाकूड खोलीमा टाकेल ऱ्हाये!*
चुल्हानां उब्या बठ्ठा जंगलें खायी ग्या!चुल्हानिं भुक वाढतं ऱ्हायंनी!मयानां बांधवरनां जुना निम,चीच,वड,पिप्पयनां जुना झाडे खायी ग्या!बायी ग्या!मंग मव्हरे जुवारी,बाजरीनां धसे आनी पयांनी सोटीस्वर चूल्हा आंम्हनं पोट भागाडालें लाग्ना!तीन थानानां चुल्हानी सोताना पोटमा बट्ठी दुनिया बायी टाकी!राख करी टाकी!खायी टाकी!
*'आग पोटनि चुल्हा,*
*घर-घर भागाडस!*
*उब्या व्हई व्हई,*
*चुल्हा दुन्यालें जगाडस!*
*बायी बायी बयतनं*
*सूर्य नवा उगाडस*
*पोतारी पातारी भांनसीन*
*चुल्हालें सजाडस!*
*भुक्यासनी आग मिटागुंता*
*चुल्हा सत्ता गाजाडस!'*
*चुल्हा आग से!धग से!मनोमननिं रग* *से!कोल्ल बायेस!वल्ल भी* *बायेस!कोल्ली शेननिं पोहोटी बायेस* *!बयतंन बायेस!जे बयासारखं से ते बठ्ठ बायेस!घरलें जगाडांगुंता* *सोतां बयेस!* *चुल्हा बयतां बयतां घरन्हा गव्हरालें* *वायेस!बयतां बयतां* *दुन्याले हूनहुन!ताजी-ताजी भूक* *भागाडी बयेस!मांगे सोतां राख व्हत ऱ्हास!*
चुल्हा सूर्य देवनं रूप से!म्हणीस्नि सयपाकन्हा पहिले त्याले पूजतस!ववायतस!हायेद-कुकु!तांदुई लावतस!हायी पिढीजात चालत यी ऱ्हायनं!खेडा-पाडा!माय-बापड्या जवंलुंग सेतीस तंवलुंग खान्देशनं हायी धन जित्त ऱ्हायी!धवी माटी भांसींन पोतारत ऱ्हायी!बोखलं पोतारत ऱ्हायी!
भाऊ-बहिणी स्वन!
*धवी माटीनी पोतारेलं भानसींन वर* *हुन्याहुन्या भाकऱ्या हुब्या* *ऱ्हातीस!चुल्हा उब्यानां पिस्टा पसारी* *तवानंखालतीनं हासत* *ऱ्हास!भाकऱ्या शेकात ऱ्हातीस!मंग*
*एक एक भाकर टोपलीमाँ रचात* *ऱ्हायेत!जीव वती पिट मयी माय* *भाकऱ्या ऱ्हादंत ऱ्हाये!माय टोपलीमाँ* *वरथीन भाते नहीं ते मंग* *धुडकं नेम्मंन झाकत ऱ्हाये* *!तावावर उलथनीवरी भाकर* *उलटी-सुलटी करी शेकायेत ऱ्हाये* *!त्याचं उलतनीवरी बयेलं* *बयतंन नी राख चुल्हानं मव्हरे येत* *ऱ्हाये!*
*चुल्हा बयेत ऱ्हाये!सयपाक व्हत* *ऱ्हाये!ऱ्हायेल कोयसानी धगम्हा* *दादरनां पापडे! जुवारीनां* *पापडे!उडीदनां पापडे* *भुंजायेत ऱ्हायेत!ऱ्हायेलं* *सूयेलं कोयसावर बोघोनीम्हा बकरीनं* *दूध उकयेत ऱ्हाये! चुल्हामा* *कोयसा थंड व्हत ऱ्हाये* *!धिरे-धिरे त्यांवर पानी* *शिपडाये!रातलें त्या दिंनपुरता चूल्हा* *शांत व्हयी जायें!चुल्हा निजी जाये!*
मन्ह लगीन व्हयन तव्हय आनी पोऱ्यांनं लगीन व्हयन तव्हय!.. कुंभार दादाकडथिन नवा चुल्हा आना व्हता!नेम्मंन शास्तर परमाने पूजा करी व्हती कुकु-तांदुई लावा व्हता!तेलनं पाड व्हतं!लगीनलें येल बठ्या वऱ्हाडनीस्नि चुल्हानां तेलंन पाडानां गाना म्हणा व्हतात ,' चुल्हा म्हने मी चूल देव!चुल्हा चंदन चपाटी.....!'मव्हरे तेलंन पडतं ऱ्हायेनं!बहिणीस्न कितलं पाठ ऱ्हास दखाना तुम्हींन!पिढ्यानपिढया या परंपरा तोंडीं चालत यी ऱ्हान्यात!गाना म्हणी ऱ्हायंन्यात!म्हणीसनी चुल्हा खेडा-पाडास्मा जिवत से!
*लगीन नां वऱ्हाडी मुकल्या व्हत्यात* *!हायेदना दिन गलीम्हाचं* *चुलांगनं खंद व्हत मोठया* *कढाया!बोघनां चुलांगनवर* *चढायेल व्हतात!चुलांगनम्हा लाकडे बयी ऱ्हायंतात* *!वरण,भाजी उकइं ऱ्हायंती!चुलांगन एक 'चुल्हाचं' से!* *चुलांगेन घरम्हानां चुलाथिन चार पट मोठी ऱ्हास!*
*तठे एक चारीनं खोल खड्ड खंदेल* *ऱ्हास!चारपट आगीन,उब्यानी* *धग भडभड करत ऱ्हास आशी हायी चुलांगेन ऱ्हास!*
तर... लगीन व्हवावर सासुरवाडीलें चुल्हालें पाय लावालें गयथुत!काय थाट व्हता तव्हय जवाइंनां!चांगलां भारी सैपाक करेल व्हता!गोड-धोड खायी जीव गरायी गायथा!चुल्हा गरमा गरम घट्ट दूधनां 'च्या' पाजत ऱ्हास!
भाऊ-बहिणीस्वन!
*आग व्हई!उब्या व्हई!एकोट्या व्हई* *!तावा व्हई!पोटनी आग* *भागाडी ऱ्हास!तो धग धगता चुल्हा ऱ्हास!*
*माय.... माटीन्हा पायाम्हा!* *लाकुडनं पायांम्हा जुवारीनं! बाजारीनं* *पीठ मयी-मयीस्नि थापी-थूपी एकोटिवर भाकर शेकत* *ऱ्हाये!भाकर भुंजाडत ऱ्हाये!चुल्हानां तावावर शेकेल भाकर* *कासानी थाटीम्हा मोडी-माडी पित्तयन्हा बोघनामानी शाक* *चायटीव्हरी वती!..मोडेल काला कुस्करी-कास्करी हुनहुन गयाना* *नयाम्हा उतरत ऱ्हाये!तव्हय अन्नपूर्णा मायन्हा उपकार हिरदयथिन* *मानत ऱ्हाउत!कव्हय मव्हय एखादी व्हवु-बेटीनं सासूनंजोडे* *उन-धुनं निंघे!व्हवू मांगे संतापम्हा पाये फोडी टाके!माटीनं* *पाये फुटी जाये!आशाचं संताप जिरतं ऱ्हाये!मव्हरे मंग* *लाकुडनां पाये उन!ते भी संतापम्हा फुटी जाये!मनमानां दबेल संताप* *!आनी भाकरी रांधी-रांधी चुल्हानां धगनां हुपारा* *घरमान्ह्या वस्तूसवर निंघत ऱ्हाये!तोंड* *संगे भांडा फुटेत!भांडनं मिटत ऱ्हायेतं!..*
ठिक से..!तर...
चुल्हानां तावावरं शेकेल भाकरनिं
चव मी म्हणू....काय गुईचट लागे हो!काला मोडेल भाकरम्हा बकरींनं दूध टाकी खाउत! चुल्हालें बयतनं म्हणीसनी पयांन्ह्या काड्या!सोट्या! चुल्हालें जागे ठेवत ऱ्हायेत!उब्यालें टोकरनी फुकनी जीवत ठेये!फुकनी वल्ल बयतंन फुकीफुकी चुल्हालें परान पुरायेत ऱ्हाये!पिव्या-धव्या धुव्वा घरना सानामाहिन वर वर उडत ऱ्हाये! चुल्हाना उब्या शाक उकायेत ऱ्हाये!भाकर शेकत ऱ्हाये!चुल्हा धगधगतं ऱ्हाये!
*' लावस माया बयी सोतां*
*घर नां लेतस व्हडी सुख!*
*शेकी भुंजी सिजाडी*
*चुल्हा व्हडीलेंस दुःख!*
*सुखनां मांडा खेय चुल्हानिं*
*पोटनिं भागाडस भुक!'*
*भाऊ-बहिणीस्वन!*
*चुल्हा आग वकस!*
*बयतंन फुकस!*
*बठ्ठास्ना पोटे दखस!*
*मंग चुल्हानीं राख दिखस!*
*चुल्हा!.. बयतंन बायी-बायी राख* *करत ऱ्हास!राखमां इस्तूनी धग* *जित्ती ऱ्हास!आपलं जगनं* *चुल्हानंगत से!शेवट मातर राख से* *!मनोस जिंदगीभर चुल्हागंत बयेतं ऱ्हासं!*
सोनांगत कसं लायी! भट्टीम्हा लाल व्हयी जगनं चांगलं ऱ्हास!डाग ऱ्हात नई!सतसील ऱ्हास!..
*'चटकी-चाटकी कस लाया*
*खरं पिव्या सोनालें*
*जीवनिं व्हयनी लाही,*
*लाही आंगनिं*
*कोण दुसन दि चुल्हालें!'*
पन काही लोके बिनकामना दुसरावर बयेतं ऱ्हातसं!उब्यांमायेक बयी-बयी सोतां राख व्हयी जातस!तशी ते राख बठ्ठास्नि व्हत ऱ्हास!पन काहिस्नि राख माथालें लावतस!आनी काहीस्नि राख लाथस्ले लागत ऱ्हास!!
चुल्हा पवितर काम करत ऱ्हास! बठ्ठास्ना पोटे भरत ऱ्हास!मांगे काहिचं उरतं नई भाऊस्वन?
*चूल्हाम्हा आपुन! ... सरगे जायेल* *वाड-वडीलस्ले आगारी* *टाकतस!निव्वदम्हा पुरणपोई,* *कुल्लाया,भज्या,रसी,आंबानां रस नही* *ते मंग खीर ठेवतस!वरथींन* *तुपनिं व्हाडी मोकी-चोकी* *फिरत ऱ्हास!इस्तूवर तुपनां वास चट- चट आवाज करी* *चुल्हाम्हाईन धूर निंघत* *ऱ्हास!तयेल-तुयेल तेल-तूपनां वास!सरगे जायेल* *आत्मास्ले शांती देत ऱ्हास!आशी* *समजूत से!पर लोकलें जायेल* *आत्मा वासनां भुक्या* *ऱ्हातसं!आखाजीलें आसच गोड-धोड* *करत ऱ्हातसं!एखादानं* *डेरगं भरान भी ऱ्हास* *!डोकावर यांय एवालगून चुल्हानां उब्या भडकी ऱ्हास!चुल्हा...* *उब्यावर सोतां बयी-बयी घरनास्ले* *खावालें एक-एक वान देत ऱ्हास!आग व्हयी!उब्या व्हयी!चुल्हा* *पवतीर कामे करत ऱ्हास* *!चूल्हा नई ऱ्हाता ते कसं व्हत??*
*चुल्हालें* *तावा,भोगणं,उलथनं,चिमटा,पाये,परात,रोटपाटलं,मांगे बोखलं यासना* *सिवाय गमतचं नई!*
भाऊ बहिणीस्वन!
समारनी डबुकड्यासनी शाक उकाई-उकाई!भाकर शेकी-शेकी!खानारन्हा मव्हरे जवय थाटी येस!त्या वासना घम-घमाटम्हा बठ्ठ गलींनं भी पोट भरी जास!जेवन करता-करता पोट भरी जास!पन मननिं इच्छा पुरी व्हतं नही!
बयेतंन बयेस!चूल्हा बयेस!पवतीर उब्यानिं धग शाक भाकरीस्मा उतरतं ऱ्हास!जीभलें चटोरी करत ऱ्हास!
भाऊ-बहिणीस्वन!
*धाकल्पने गावनां बाहेर सरकारी मोकी* *जागा व्हती!...पोट भरांगुंता येयेल गरीब दुब्यासन्या पाल* *न्या!...सर्मट न्या झोपडया बांधेल व्हत्या!उंडायामा वारा वांदन* *धडकत ऱ्हाये!पाल सर्मट उडत ऱ्हाये!जीव वर उदार व्हयी लोके* *तठेचं ऱ्हायेत!पोट भुके मरे! पन तग धरी ऱ्हायेत!अर्धी-मर्धी* *झोपडीलें वारं लयी पये! झोपडीम्हा तीन दगडेसना!तीन* *इटासना चुल्हा वल्ल-कोल्ल बयतंन बायी धुक्कय काढत ऱ्हाये* *!बारीक टोकरनी फुकनी वल्ल बयतंनंलें जागे करत ऱ्हाये! धूरम्हा* *माय-बहिणीस्ना डोया वल्ला व्हत ऱ्हाये!करमनां आंसू बयतंनं* *बायेतं ऱ्हाये!वाराम्हा* *चुल्हानां उब्या बोघनाखालें चौमेर* *फिरत ऱ्हाये!चुल्हा कच्च-पक्क* *शिजाडत ऱ्हाये!पोट बायांगुंता* *झोपडामाँ लोके बयेतं ऱ्हायेत!जगत* *ऱ्हायेत!जगणं भोगत ऱ्हायेत!*
भाऊ-बहिणीस्वन!
चुल्हा पोटनां गुरू से!पोट जगनं शिकाडस!पोटम्हा नई ऱ्हायन ते मरन आनी मारनं भी शिकाडस!!नवा मार्ग चुल्हा दखाडस!!चुल्हा जीवननिं लाईन दोरी शिकाडस!
भाऊ-बहिणी स्वन!
*आते बठ्ठ जंगल सरी चालनं* *!मयानां..वावरनां मोठल्ला झाडे आडा* *व्हयी ग्यात!झाडंन तुटी चालनं!जथ-तथ बठ्ठ भूंड-भूंड* *दिखायी ऱ्हायंनं!पानी पडस ते पडस* *!डोक फिरेलनां मायेक चौका-चौका सोडी देस!नई ते मंग* *कोल्ला दुस्काय पडी ऱ्हायंना!*
...धिरे धिरे खेडा-पाडासना चुल्हा थंडा पडी ऱ्हायंनात!गॅसवर सयंपाक व्हयी ऱ्हायना!चुल्हा डोयाथिन दूर जायी ऱ्हायना! भांसीन दिखत नई!धवी माटीनां पोतारा डोयांनी नजरथिन दूर जायी ऱ्हायना!मव्हरे आते चुल्हानं चित्रंचं कागदवर देखालें भेटी!!!
*'चुल्हा हासे उब्या हासे*
*हासे सारं जग!*
*चुल्हा हासे दुःख दपाडी*
*हिरदायनिं सोडी गया धग!*
*बासी बायी ताज खावाडे*
*चुल्हानी धरेल व्हता तग!!'*
भाऊ-बहिणी स्वन!
*मन्हा मन नां काया इचार माटीनां* *चुल्हामा बयाले टाकी* *ऱ्हायंनू!नवा ईचार लिसनी!आखो* *भेटसुत नवा अहिराणीनां* *धननां संगे!तवलोंग* *राम राम मंडयी!!* 🌷🌷🌷🙏🙏 *.....नानाभाऊ माळी, हडपसर, पुणे-४११०२८ ,मो. नं.७५८८२२९५४६/९९२३०७६५०० दिनांक-१६एप्रिल(चैत)२०२०*
*चुल्हा हासे दुःख दपाडी*
*हिरदायनिं सोडी गया धग!*
*बासी बायी ताज खावाडे*
*चुल्हानी धरेल व्हता तग!!'*
भाऊ-बहिणी स्वन!
*मन्हा मन नां काया इचार माटीनां* *चुल्हामा बयाले टाकी* *ऱ्हायंनू!नवा ईचार लिसनी!आखो* *भेटसुत नवा अहिराणीनां* *धननां संगे!तवलोंग* *राम राम मंडयी!!* 🌷🌷🌷💐💐🙏🙏 *.....नानाभाऊ माळी, हडपसर, पुणे-४११०२८ ,मो. नं.७५८८२२९५४६/९९२३०७६५०० दिनांक-०७ऑक्टोबर २०२०
